Alan Turing kimdir?
Alan Turing təkcə riyaziyyatçı və kompüter elmi üzrə alim deyildi — o, eyni zamanda müasir texnologiyanın təməllərini qoyan və İkinci Dünya Müharibəsinin gedişatını dəyişdirən şəxsiyyətlərdən biri idi. Onun intellektual irsi bu gün istifadə etdiyimiz kompüterlərdən tutmuş, süni intellekt və maşın öyrənməsi sahələrinə qədər geniş bir sahəyə yayılıb.
Haqqında
Alan Mathison Turing 1912-ci ildə Londonda anadan olub. Cambridge Universitetində təhsil alaraq riyaziyyat sahəsində fərqlənib, daha sonra Princeton Universitetində elmi fəaliyyətini davam etdirib. Gənc yaşlarında təqdim etdiyi “Turing maşını” modeli kompüter elminin fundamental anlayışlarından biri oldu.
Turing maşını və kompüter anlayışı
1936-cı ildə Turing “On Computable Numbers” adlı məqaləsində Turing maşını adlı nəzəri cihazdan bəhs etdi. Bu konsept — proqramlaşdırıla bilən, addım-addım hesablama aparan bir maşın ideyası — bugünkü kompüterlərin riyazi və məntiqi əsasını təşkil edir. O, ilk dəfə olaraq bir maşının istənilən hesablama problemini həll edə biləcəyini riyazi olaraq sübut etmişdi.
İkinci Dünya Müharibəsində rolu: Enigma-nı sındıran zəka
Turing-in ən məşhur və təsirli işi Bletchley Park-da olub — burada o, nasist Almaniyasının məxfi hərbi ünsiyyət üçün istifadə etdiyi Enigma şifrəsini deşifrə etməyə kömək edib. Onun hazırladığı Bombe adlı elektromechanik cihaz, şifrələməni sındıraraq müttəfiqlərin qələbəsində həlledici rol oynadı. Bu iş milyonlarla insanın həyatını xilas etdi və müharibəni illərlə qısaltdı.
Süni intellekt və Turing testi
1940-cı illərin sonlarında Turing “Maşınlar düşünə bilərmi?” sualını ortaya qoyaraq süni intellekt anlayışının əsasını qoydu.
Onun təklif etdiyi Turing Testi, bir maşının insandan ayırd edilə bilməyəcək səviyyədə “düşünə bildiyini” müəyyən etmək üçün istifadə olunan ilk konseptual çərçivə idi. Bu test bu gün də süni intellekt tədqiqatlarında əsas mövzulardan biridir.
Təqib, faciə və gecikmiş ədalət
Təəssüf ki, Alan Turing-in həyatı uğurla olduğu qədər faciəli oldu. 1952-ci ildə homoseksual olduğu üçün Böyük Britaniya hökuməti tərəfindən təqib olundu və kimyəvi kastrasiya cəzasına məruz qaldı. İki il sonra, 1954-cü ildə o, cəmi 41 yaşında həyatına son qoydu (rəsmi olaraq intihar kimi qeydə alınıb).
Onun gördüyü işlər yalnız ölümündən sonra tam dəyərini aldı. 2013-cü ildə Britaniya Kraliçası II Elizabet tərəfindən rəsmi şəkildə üzr istəndi və ona ölümündən sonra əfv verildi.
Alan Turing-in elmi irsi yalnız kompüterlər və şifrələmə ilə məhdudlaşmır — o, həm də cəsarətin, düşüncə azadlığının və insan haqlarının simvoludur.
Bugünkü süni intellekt texnologiyaları, maşın öyrənməsi, eləcə də riyazi modellər onun ideyalarına əsaslanır.
Alan Turing sadəcə kompüter elminin banisi deyil — o, düşüncənin sərhədlərini genişləndirən bir dahi idi.
